Focus Wetenschap

Briljant natuurkundige, zakenvrouw, oorlogsheldin, Caroline Bleeker (1897-1985) is het allemaal. Ondernemend en zelfbewust als ze is, richt ze na haar promotie een eigen bedrijf op: een fabriek voor wetenschappelijke instrumenten. In de jaren dertig groeit het uit tot een bloeiend bedrijf. Tijdens de oorlog wordt het een plek waar joodse onderduikers een veilig heenkomen vinden. Jarenlang werkt Caroline Bleeker samen met de natuurkundige Frits Zernike en dat resulteert in een baanbrekende uitvinding: een microscoop waarmee voor het eerst het proces van celdeling kan worden bestudeerd. Hij krijgt er de Nobelprijs voor. Maar hoe groot is haar rol eigenlijk? Gemaakt door Edda Heinsman. Met medewerking van Margriet van der Heijden, Gijs van Ginkel en Nynke van de Haar Eindredactie: Marion Oskamp  Muziek: Arie Visser Eindmontage: Arno Peeters Met dank aan: Abel Streefland, Frank Meijer, Stijn Goossens en Frederieke van Wijk  Met de stem van Nienke de la Rive Box als Caroline Bleeker, en met de stem van Bar

Het summum van het lot van de vergeten wetenschapper ondergaat orthopedagoog Ida Frye (1909-2003), ook bekend als Zuster Gaudia, omdat ze naast wetenschapper ook enige tijd kloosterling is. Zij is gefascineerd door kinderen met autistisch gedrag en schrijft hierover al in 1939. Een van de kinderen die ze behandelt is de vierjarige Siem. Ze observeert de jongen en geeft hem therapie, waardoor Siem duidelijke vorderingen maakt in zijn ontwikkeling. Ida Frye is een van de eerste wetenschappers die over autisme publiceert. Toch zien we in de geschiedschrijving de namen van tal van mannelijke ‘ontdekkers’ van autisme, maar zelden die van haar. Hoe kan dat? En hoe liep het af met Siem? Gemaakt door Edda Heinsman. Met medewerking van Niels Springveld, Annemieke van Drenth, Rob Wolf en de nichtjes van 'Siem' Eindredactie: Marion Oskamp  Muziek: Arie Visser Eindmontage: Arno Peeters Met dank aan: Abel Streefland, Stijn Goossens, Frank Meijer en Frederieke van Wijk  Met de stemmen van Saar Slegers en Ruben Ros

In de eerste helft van de twintigste eeuw is de wetenschap een van de weinige manieren voor vrouwen om carrière te maken. Antonia Korvezee (1899-1978) kiest doelbewust dit levenspad. Als studente scheikunde in Delft raakt ze al gauw gefascineerd door radioactiviteit, een heel nieuw en spannend onderzoeksgebied. Ondanks dat ze een autoriteit wordt op dit gebied en zelfs in het befaamde lab van Marie Curie werkt, wordt ze keer op keer gepasseerd voor het hoogleraarschap. Na bijna twintig jaar volgt dan eindelijk de beloning en wordt ze de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de TU Delft. Maar aan die benoeming zit wel een dubieus randje. Gemaakt door Edda Heinsman. Met medewerking van: Abel Streefland, Marlies Goorden en Natalie Pigeard  Eindredactie: Marion Oskamp  Muziek: Arie Visser Eindmontage: Arno Peeters Met dank aan: Abel Streefland, Frank Meijer, Stijn Goossens en Frederieke van Wijk  Met de stem van Feeke Rensen. Alles voor de Wetenschap is een podcast van de NTR, NPO Luister en de Stichting Aca

Botanica en genetica Tine Tammes (1871-1947) maakt een flitsende carrière in de wetenschap: ze wordt zelfs de eerste vrouwelijke hoogleraar in Groningen. En dat in een vakgebied dat nog in de kinderschoenen staat. Maar ook een vakgebied met een duistere kant. Want gelijk met de genetica komt ook de eugenetica op, met experimenten om een übermensch te creëren. Hoe dacht Tine Tammes daarover? Met enige angst doorgrondt Edda Heinsman de archieven die daarover uitsluitsel moeten geven. Tegelijk is er nog een prangende vraag: waarom gingen mannelijke wetenschappers met de eer strijken voor onderzoek waaraan zij een net zo belangrijke bijdrage leverde? Gemaakt door Edda Heinsman. Met medewerking van: Ida Stamhuis en Cisca Wijmenga Eindredactie: Marion Oskamp  Muziek: Arie Visser Eindmontage: Arno Peeters Met dank aan: Abel Streefland, Frank Meijer, Stijn Goossens en Frederieke van Wijk  Met de stem van Josje van Zanden als Tine Tammes, en met de stemmen van: Robert van Tellingen, Dirk Bayens, Rijco van Egdo

Elsa van Dien (1914-2007) staat op het punt om naar het prestigieuze Harvard af te reizen als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Elsa is een talentvol sterrenkundige en ze zal de eerste Nederlandse vrouw zijn die gaat promoveren in Harvard. Maar de oorlog gooit roet in het eten. Ze moet vanwege haar joodse afkomst onderduiken en verdwijnt uit beeld. Na de oorlog promoveert ze alsnog aan Harvard en beleeft haar carrière een glorieuze doorstart, maar dat verandert als ze in het huwelijk treedt met mede-astronoom Bruno van Albada. Vanaf dan publiceert ze nauwelijks nog. Tegelijkertijd verdubbelt het werk van haar man. Gemaakt door Edda Heinsman.  Met medewerking van: Chaokang Tai, Ed vd Heuvel en Dick van Albada. Eindredactie: Marion Oskamp  Muziek: Arie Visser Eindmontage: Arno Peeters Met dank aan: Abel Streefland, Frank Meijer, Stijn Goossens en Frederieke van Wijk  Met de stem van Rooske Franse als Elsa van Dien, Guthrie Alexander als nieuwslezer, zang “Oh my darling” door Brenda Bosma Alles voor de Wete

Veel vrouwelijke Nederlandse wetenschappers uit de vorige eeuw wijdden hun leven aan de wetenschap, deden belangrijke ontdekkingen, maar kregen daar nooit de credits voor. Wie waren deze vrouwen? Wat dreef ze en welke obstakels moesten ze omzeilen? Wetenschapsjournalist Edda Heinsman gaat in een vijfdelige podcast op zoek naar de levensverhalen van vijf van deze vrouwen. In archieven en in gesprekken met nabestaanden en intimi komt ze erachter dat vooroordelen, mannelijke tegenwerking, maar soms ook onbaatzuchtigheid en liefde hun carrières in de weg stonden. Alles voor de wetenschap is een podcast van de NTR, NPO Luister en de Stichting Academisch Erfgoed en kwam mede tot stand met financiële steun van de Wilhelmina Drucker Fundatie.

In de Focus-podcast ‘Doorjagen met Jekel’ bespreken Diederik Jekel en Lara Billie Rense de belangrijkste bevindingen uit de tv-afleveringen. Ook beantwoorden ze de verschillende vragen die kijkers hadden naar aanleiding van de uitzendingen. Nederland kent een rijke traditie vol invloedrijke wetenschappers. In ‘Jekels Jacht’ brengt Diederik Jekel een ode aan bijzondere en briljante Nederlandse wetenschappers. Hij duikt in de wereld van wetenschappers die met hun baanbrekende experimenten en onderzoeken de koers van de geschiedenis hebben veranderd. Dat doet hij door het experiment zoveel mogelijk na te doen met de middelen van toen. Jekel dompelt zich onder in het verleden en verwondert zich over de vindingrijkheid, creativiteit en het doorzettingsvermogen deze Nederlandse helden. ⏪ Luister ook aflevering 1 (https://www.nporadio1.nl/podcasts/focus-wetenschap/108047/doorjagen-met-diederik-jekel-telepathie-bewijzen-met-wetenschap#:~:text=In%20de%20Focus%2Dpodcast%20'Doorjagen,rijke%20traditie%20vol%20invloedr

In de Focus-podcast ‘Doorjagen met Jekel’ bespreken Diederik Jekel en Lara Billie Rense de belangrijkste bevindingen uit de tv-afleveringen. Ook beantwoorden ze de verschillende vragen die kijkers hadden naar aanleiding van de uitzendingen. Nederland kent een rijke traditie vol invloedrijke wetenschappers. In ‘Jekels Jacht’ brengt Diederik Jekel een ode aan bijzondere en briljante Nederlandse wetenschappers. Hij duikt in de wereld van wetenschappers die met hun baanbrekende experimenten en onderzoeken de koers van de geschiedenis hebben veranderd. Dat doet hij door het experiment zoveel mogelijk na te doen met de middelen van toen. Jekel dompelt zich onder in het verleden en verwondert zich over de vindingrijkheid, creativiteit en het doorzettingsvermogen deze Nederlandse helden.

Nimweegs (https://nl.wikipedia.org/wiki/Nijmeegs) is een taal die wordt gesproken door een paar honderd Nijmegenaren. De taal mag met recht 'inheems' genoemd worden, maar voor taalwetenschapper Luis Miguel Rojas Berscia (https://www.ru.nl/personen/rojas-berscia-l) is er nog meer interessant aan het Nimweegs. In deze speciale aflevering tijdens het InScience Filmfestival (https://www.insciencefestival.nl/nl/vertoning/ntr-focus-podcast/) in Nijmegen spreek Ruben Rosen Jacobson met Luis Miguel over zijn onderzoek naar het verdwijnen van de Nijmeegse taal. Ook schuift de bekende Nijmegenaar Hennie Linders, ook bekend als 'Henniesee', aan om te vertellen over zijn band met de taal. 

In het Amazonegebied worden zo'n 300 verschillende talen gesproken, maar dat wordt steeds minder. Toch lijkt er ook een nieuwe taal op te komen, die gesproken wordt door steeds meer inheemse volken. Taalwetenschapper Luis Miguel Rojas Berscia (https://www.ru.nl/personen/rojas-berscia-l) doet onderzoek naar die nieuwe opkomende taal in de Amazone. In deze speciale aflevering tijdens het InScience Filmfestival (https://www.insciencefestival.nl/nl/vertoning/ntr-focus-podcast/) in Nijmegen spreekt Ruben Rosen Jacobsen met Luis Miguel over zijn avonturen in het Amazonegebied en zijn enorme taalvermogen. Luis Miguel spreekt namelijk meer dan 18 talen, en heeft er meer dan 30 geleerd. Hij is een hyperpolyglot, maar heeft hij ook een geheime truc?

Het is misschien wel het belangrijkste medicijn dat we kennen: de placebo. Het geneesmiddel dat echt werkt, ondanks dat er geen werkzame bestanddelen in zitten. Hoe kan dat? En moet een arts de placebo dan niet vaker voorschrijven? In deze bijzondere aflevering van Focus, opgenomen op het NPO Podcast Festival (https://podcastfestival.npo.nl/) met live publiek, gaat presentator Lara Billie Rense in gesprek met Andrea Evers (https://www.andreaevers.nl/). Zij is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden en dé placebo-expert van Nederland. Andrea legt uit langs welke mechanismen het placebo-effect werkt, wat een nocebo is, en hoe we de kracht van placebo kunnen inzetten in de zorg. Ook krijgen we een demonstratie van een VR-training in placebo-communicatie voor artsen. Wil je een doosje placebo's thuisgestuurd krijgen? Stuur dan een mail naar wetenschap@ntr.nl (mailto:wetenschap@ntr.nl) met je adres + een toelichting waar je dit medicijn voor gaan inzetten, en we doen het op de post! Lees

Chiptechnologie is niet alleen goed voor snelle telefoons, slimme computers of zelfrijdende auto’s. Ook ons lichaam kan ermee verbeterd worden. Verbonden met het brein, met als taak om belangrijke lichaamsfuncties te herstellen. Zoals horen, zien, lopen of weer praten. Maar zo’n chip in je brein vraagt ook veel van het lichaam, en van een patiënt. Hoe zorg je ervoor dat zo’n chip het juiste effect heeft in het lichaam en wanneer mag je überhaupt een chip in iemands lichaam implanteren?  De vooruitzichten voor deze technologische ontwikkeling zijn veelbelovend en gaan razendsnel, maar roepen ook een hoop ethische vragen op. Die vragen bespreekt presentator Lara Billie Rense met Karin Jongsma, Universitair Hoofddocent Bio-ethiek bij het UMC Utrecht.  ⏪ In de vorige aflevering (https://www.nporadio1.nl/podcasts/focus-wetenschap/103722/3-het-technologische-lichaam-3-hoe-een-hersenchip-je-leven-verandert-s09) sprak presentator Lara Billie Rense met verslaggever Stijn Goossens over zijn bezoek aan het lab van Pi

Wat als je, door ziekte of na een ongeluk, blind of verlamd raakt? Je verliest een deel van je lichaamsfuncties en moet een nieuwe manier van leven opbouwen. Ingrijpende gevolgen, waarbij de wetenschap steeds vaker een handje kan helpen. Met een chip in het brein kunnen hersengolven omgezet worden in gesproken tekst. Camerabeeld kan verwerkt worden tot zicht, of met elektrische impulsen kunnen benen weer bewegen. De afgelopen jaren werden deze technieken getest op mensen, met positieve resultaten. Maar is er ook een keerzijde? Dat en meer onderzocht verslaggever Stijn Goossens voor deze aflevering. Deze aflevering spreekt presentator Lara Billie Rense met Stijn over die ontwikkelingen. ⏩ In de volgende aflevering gaat presentator Lara Billie Rense in gesprek met medisch ethicus Karin Jongsma (https://www.umcutrecht.nl/en/research/researchers/jongsma-karin-kr) over de ethische vragen bij chips in het brein.

We dragen technologische apparaten steeds dichter op ons lichaam, vaak met als doel om onze gezondheid in de gaten te houden. We meten stappen, hartslag en slaap, en tegenwoordig zelfs ons stressniveau. Maar kan draagbare technologie voorkomen dat we stress ervaren? Of zorgt al die technologie juist voor meer stress? Die vragen stelt presentator Lara Billie Rense in deze aflevering aan Matthijs Noordzij, hoogleraar gezondheidspsychologie en technologie aan de Universiteit Twente. Hij doet onderzoek naar het meten van stress met de zogeheten wearables, technologie die je aan en op je lichaam draagt. Lees & bekijk ook: * Meer informatie over Matthijs Noordzij (https://people.utwente.nl/m.l.noordzij) * Meer informatie over het onderzoeksproject Stress in Action (https://stress-in-action.nl/) * Meer informatie over de app Sense-IT (https://senseitapp.nl/) en hoe die kan helpen met herkenning van emoties ⏩ In de volgende aflevering gaat presentator Lara Billie Rense in gesprek met Focus-verslaggever St

Een stap niet gemeten is een stap niet genomen. Het horloge om je pols en de telefoon in je broekzak houden continu bij of je wel voldoende beweegt, goed slaapt of misschien niet te gestrest bent. Maar wat doen we met al die gegevens? Leren we onze lichamelijke gezondheid daadwerkelijk beter kennen, of worden we er misschien juist ongezonder van? In deze aflevering bespreekt verslaggever Stijn Goossens zijn zoektocht naar een antwoord op de vraag waarom we ons lichaam zo nodig moeten meten. En wat kunnen we dan allemaal met al die data? In gesprek met presentator Lara Billie Rense bespreekt Stijn de rol van intieme technologie, hoe sommige mensen zichzelf extreem uitgebreid meten en of de metingen van zo'n wearable wel te vertrouwen is. Lees & bekijk ook: * Het onderzoek van MultiScope (https://www.multiscope.nl/diensten/marktcijfers/healthy-lifestyle-monitor.html) over gebruik van gezondheidsapps en wearables * Het onderzoek (https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0073275319865830) van Fenneke Sy

In dierentuin Blijdorp scheppen wetenschappers gorillapoep om kanker te bestrijden. De virussen in deze poep kunnen namelijk niet alleen een tumor aanvallen, maar helpen het lichaam ook om de kanker te bestrijden op lange termijn. Op steeds grotere schaal doet men onderzoek naar deze bizarre maar veelbelovende therapie. Hoe werken deze virussen? Kunnen we elk soort virus hiervoor gebruiken? En kan het de kankerbehandeling van de toekomst zijn? Die vragen stelt presentator Lara Billie Rense in deze aflevering aan Geertje van der Horst, medisch bioloog aan het LUMC in Leiden. Zij verkent de toepassing van deze 'oncolytische' virussen voor prostaatkanker.

Kunnen virussen de kankerbehandeling van de toekomst worden? In het LUMC doen ze uitgebreid onderzoek naar deze zogeheten 'oncolytische' virussen in prostaatkanker. Verslaggever Ruben Rosen Jacobson ging langs om de experimenten met eigen ogen waar te nemen. In deze aflevering vertelt hij over de labmuizen met lichtgevende tumoren en de hoopgevende bijdrage die zij leveren aan dit onderzoek.

Virussen maken ons soms ziek, maar ze kunnen juist ook heel nuttig zijn voor ons. Ze spelen een sleutelrol in ecosystemen, houden ons immuunsysteem op scherp, en we kunnen ze inzetten om medicijnen bij onze organen naar binnen te smokkelen. Daarover spreekt presentator Lara Billie Rense deze aflevering met viroloog Marjolein Kikkert. Marjolein legt uit wat zo'n virus precies doet, in welke smaken ze komen, en hoe we hun evolutionaire trucjes in ons eigen voordeel kunnen gebruiken.

Wat is het beeld dat we in de media krijgen voorgeschoteld van virussen? Welke taal wordt er gebruikt om erover te praten? Verslaggever Ruben Rosen Jacobson zoekt het uit. Virussen zijn met het blote oog niet waar te nemen, maar ze kunnen wel de hele wereld in zijn greep houden. De recente Covid-pandemie of de Spaanse griep.. door alle doden, nare ziektes en pandemieën in de geschiedenis zijn virussen nooit echt onze vrienden geweest. Weinig mensen dus die deze ziektemakers het voordeel van de twijfel willen geven. Toch is daar misschien wel reden toe.

De mode-industrie produceert continu goedkope nieuwe kleding die van ver weg naar ons toe verscheept wordt. Vervolgens kopen we te veel, dragen het te weinig en gooien het te gemakkelijk weer weg. Dat resulteert in bergen wegwerpkleding.  Zijn de huidige businessmodellen van de fashionindustrie nog wel van deze tijd? En hoe kunnen fashion ondernemers de slag naar duurzaamheid maken? Daarover gaat presentator Lara Billie Rense in gesprek met Kim Poldner. Zij is lector circulaire businessmodellen aan de Haagse Hogeschool en houdt zich al bijna twintig jaar bezig met de duurzame modesector. ⏩Dit was de laatste aflevering in de serie Fast Fashion. In het nieuwe jaar zijn we er weer, met nieuwe wetenschapsverhalen!